Veelgestelde vragen over AI voor en door de Ondernemingraad (bron; dagelijkse praktijk)

Veelgestelde vragen over de ondernemingsraad en artificial Intelligence (AI)

Inleiding

Artificial intelligence (AI) is niet meer weg te denken uit moderne organisaties. Van chatbots die klantvragen beantwoorden tot systemen die processen automatiseren, AI biedt kansen voor efficiëntie en innovatie. Tegelijkertijd roept AI vragen op over ethiek, privacy, werkgelegenheid en medezeggenschap. De ondernemingsraad (OR) speelt een cruciale rol in het waarborgen van de belangen van werknemers bij de invoering en het gebruik van AI. Met de inwerkingtreding van de Europese AI-Verordening in augustus 2024 en de kennisplicht vanaf februari 2025, is het belangrijker dan ooit dat de OR goed geïnformeerd is. In dit artikel beantwoorden we de meest gestelde vragen over de rol van de OR in relatie tot AI, gebaseerd op recente bronnen uit 2025.

Wat is artificial intelligence (AI)?

AI verwijst naar technologie die patronen in data herkent en op basis daarvan beslissingen neemt via zelflerende algoritmes. Bedrijven gebruiken AI voor diverse toepassingen, zoals:

• Chatbots voor klantenservice.

• Voorraadbeheer in de logistiek.

• Beeldherkenning voor kwaliteitscontrole in productie.

• Tekstgeneratie met tools zoals ChatGPT voor e-mails of rapporten.

• Juridische ondersteuning digitale advocatenkantoren zijn gesignaleerd.

• Analyse en consultancy bij de grote kantoren EY, KPMG etc. wordt in toenemende mate gebruikt van AI voor standaardcontroles.

• Testen en analyses in laboratoria

• Fotografie en vormgeving

Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) gebruikte in 2022 16% van de organisaties met 10 of meer werknemers AI, oplopend tot 24% bij bedrijven met 50-100 werknemers. Dit percentage groeit snel, wat de relevantie voor de OR benadrukt.

Veelgestelde vragen en antwoorden Samenvatting (hieronder de uitgebreide antwoorden.

Wat is de rol van de OR bij de invoering van AI in het bedrijf?

De OR adviseert en waakt over ethiek, privacy en werknemersbelangen.

Heeft de OR adviesrecht bij AI-implementaties?

Ja, bij belangrijke technologische veranderingen (artikel 25 WOR).

Hoe kan de OR ervoor zorgen dat AI ethisch wordt gebruikt?

Door transparantie te eisen en de AI-Verordening autoriteit persoonsgegevens  te volgen.

Wat zijn de gevolgen van AI voor werkgelegenheid en arbeidsomstandigheden?

AI kan banen veranderen, maar biedt ook kansen; OR moet impact monitoren.

Welke training heeft de OR nodig om AI te begrijpen?

Cursussen en kennis over AI de AI-Verordening.

Kan de OR AI-tools gebruiken voor haar werk?

Ja, maar met respect voor geheimhoudingsplicht (artikel 20 WOR).

Hoe kan de OR samenwerken met de bestuurder over AI?

Door vroegtijdig overleg en beleid te ontwikkelen.

Zijn er voorbeelden van OR's die met AI omgaan?

Ja, zoals de COR van de politie.

1. Wat is de rol van de ondernemingsraad bij de invoering van AI in het bedrijf?

De OR heeft een adviserende en toezichthoudende rol bij de invoering van AI, zoals beschreven in artikelen van o.a. de Sociaal-Economische Raad (SER). De OR moet ervoor zorgen dat AI-implementaties de belangen van werknemers respecteren, met name op het gebied van privacy, ethiek en werkgelegenheid. Dit omvat het controleren of AI-systemen transparant en eerlijk zijn en geen discriminerende uitkomsten genereren, zoals benadrukt wordt door deskundigen. De OR kan ook samenwerken met de bestuurder om beleid te ontwikkelen dat deze aspecten waarborgt.

2. Heeft de ondernemingsraad adviesrecht bij AI-implementaties?

Ja, volgens artikel 25 lid 1 onder k van de WOR heeft de OR adviesrecht bij de invoering of wijziging van een belangrijke technologische voorziening, zoals AI. Dit wordt bevestigd door diverse juridische bronnen. Als AI leidt tot banenverlies of organisatorische veranderingen, kan dit ook een adviesplichtige organisatiewijziging zijn. Daarnaast heeft de OR instemmingsrecht bij AI-toepassingen die , de privacy raken, personeelsmonitoring mogelijk maken of bij opleidingsregelingen, zoals vastgelegd in artikel 27 WOR.

3. Hoe kan de ondernemingsraad ervoor zorgen dat AI ethisch wordt gebruikt?

De OR kan ethisch gebruik van AI waarborgen door betrokken te zijn bij besluitvorming en te eisen dat AI-systemen transparant en eerlijk zijn. Dit omvat het testen van systemen op mogelijke vooroordelen, zoals discriminerende uitkomsten bij sollicitatieprocessen. De AI-Verordening, van kracht sinds augustus 2024, stelt strikte regels voor AI-ontwikkeling en -gebruik, zoals het verbod op bepaalde risicovolle AI-systemen vanaf februari 2025. De OR kan controleren of de organisatie hieraan voldoet, zoals aanbevolen door de Autoriteit Persoonsgegevens.

4. Wat zijn de gevolgen van AI voor werkgelegenheid en arbeidsomstandigheden?

AI kan taken automatiseren, wat kan leiden tot banenverlies of -verandering, maar ook nieuwe kansen biedt voor innovatie. Volgens de OESO loopt 27% van de banen risico door automatisering. De OR moet de impact op arbeidsomstandigheden monitoren en adviseren over scholing en herplaatsing. Daarnaast vereist de AI-Verordening dat organisaties vanaf februari 2025 voldoende AI-kennis in huis hebben, wat de OR kan gebruiken om te pleiten voor opleidingsprogramma’s.

5. Welke training of kennis heeft de ondernemingsraad nodig om AI te begrijpen en te beoordelen?

De OR kan cursussen volgen, die inzicht bieden in AI-ontwikkelingen, advies- en instemmingsrechten, en regelgeving. Vanaf februari 2025 moeten organisaties die AI gebruiken, zorgen dat hun werknemers AI-geletterd zijn, zoals vastgelegd in de AI-Verordening. De OR kan hierop toezien en ervoor zorgen dat zowel de OR als de werknemers voldoende kennis hebben om de implicaties van AI te begrijpen.

6. Kan de ondernemingsraad AI-tools gebruiken om haar werk te vergemakkelijken?

Ja, AI-tools zoals chatbots kunnen de OR helpen bij taken zoals het opstellen van wervende teksten voor OR-verkiezingen, het analyseren van adviesaanvragen, of het vertalen van documenten. Echter, de OR moet de geheimhoudingsplicht (artikel 20 WOR) respecteren en afspraken maken met de bestuurder over veilig gebruik van AI-tools om te voorkomen dat bedrijfsgeheimen of persoonsgegevens worden gelekt, zoals benadrukt wordt door veel deskundigen.

7. Hoe kan de ondernemingsraad samenwerken met de bestuurder over AI-gerelateerde beslissingen?

Door vroegtijdig betrokken te worden en regelmatig overleg te voeren, kan de OR invloed uitoefenen op AI-besluitvorming. De SER adviseert OR’s om het gesprek aan te gaan met de bestuurder over de impact van AI. Dit helpt bij het ontwikkelen van beleid dat werknemersbelangen veiligstelt. Een voorbeeld is de centrale ondernemingsraad (COR) van de politie, die samenwerkt met het management om AI-implementaties te begeleiden.

8. Zijn er voorbeelden van hoe andere ondernemingsraden met AI omgaan?

Ja, de COR van de politie is een voorbeeld van een OR die samenwerkt met het management over AI-implementaties, zoals beschreven door de SER (14 januari 2025). Andere organisaties gebruiken AI voor specifieke doeleinden, zoals chatbots voor klantenservice of software voor logistiek. De OR kan deze voorbeelden bestuderen om te leren hoe AI verantwoord kan worden ingezet en welke lessen daaruit te trekken zijn.

Conclusie

De OR speelt een cruciale rol in de verantwoorde invoering en het gebruik van AI in organisaties. Door kennis te vergaren, betrokken te zijn bij besluitvorming en samen te werken met de bestuurder, kan de OR ervoor zorgen dat AI ethisch en eerlijk wordt toegepast, met respect voor de belangen van werknemers. De AI-Verordening en de kennisplicht vanaf februari 2025 benadrukken de noodzaak van een actieve en geïnformeerde OR. Door gebruik te maken van haar advies- en instemmingsrechten, en door zelf AI-tools op een veilige manier in te zetten, kan de OR een verschil maken in het AI-tijdperk.

Bronnen o.a.

• SER - De rol van de ondernemingsraad bij AI

• ORnet - AI-verordening gaat in: werk aan de winkel voor de OR

• Autoriteit Persoonsgegevens (AP) - AI-verordening

• AI geletterdheid uitgewerkt op de site van de AP